In het jaar 2017 is de grondwetswijziging, die bekend is komen te staan als de ‘onderwijspacificatie’, precies honderd jaar oud. Het resultaat daarvan, neergelegd in artikel 23 Grondwet, is nog steeds een belangrijk baken voor de nationale rechtsverhoudingen in het onderwijs. Tegelijkertijd is artikel 23 Grondwet geen rustig bezit. Anno 2017 heeft Nederland een formeel sterk verzuild onderwijsstelsel, terwijl de samenleving in vergaande mate ontzuild en geseculariseerd is. In dit preadvies is de vraag aan de orde wat de betekenis is van artikel 23 Grondwet, honderd jaar na de totstandkoming van de onderwijspacificatie, in actuele vraagstukken van onderwijsbeleid en voor de toekomst van het onderwijsbestel. Omdat een goed begrip van de totstandkomingsgeschiedenis van artikel 23 Grondwet wezenlijk is voor een begrip van de juridische betekenis, wordt ingegaan op de historische achtergrond van de grondwetsbepaling. Nadat kort de grenzen van het internationale recht voor het nationale onderwijsbeleid worden verkend, worden enkele actuele vraagstukken die van betekenis zijn voor het stelsel van artikel 23 Grondwet aan de orde gesteld.
Mr. dr. J.R. Groen is werkzaam als wetgevingsjurist bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Groen promoveerde in 2017 aan de Erasmus University Rotterdam op een onderzoek naar de juridische betekenis van academische vrijheid. Hij schreef het preadvies op persoonlijke titel.
1 Inleiding
2 De juridische betekenis van artikel 23 Grondwet in historisch perspectief
2.1 De vorming van een nationaal onderwijsstelsel
2.2 De grondwetswijziging van 1848
2.3 De herinterpretatie van de Grondwet in 1887
2.4 De onderwijspacificatie van 1917
2.5 Conclusie
3 Internationaalrechtelijke grenzen aan nationaal onderwijsbeleid
3.1 Artikel 2 van het Eerste Protocol bij het EVRM
3.2 Artikel 13 van het IVESCR
3.3 De artikelen 28 en 29 van het IVRK
3.4 Conclusie
4 De vrijheid van richting en oprichting: richtingvrije planning en afschaffing van het richtingbegrip
4.1 De vrijheid van richting in de context van andere deelvrijheden
4.2 Verruiming of (gedeeltelijke) afschaffing van het richtingbegrip?
4.3 Het wetsvoorstel ‘Meer ruimte voor nieuwe scholen’
4.4 Beoordeling van het wetsvoorstel
4.5 Conclusie
5 De samenwerkingsschool
5.1 De ontwikkelingen richting een samenwerkingsschool
5.2 Het wetsvoorstel ‘Samen sterker door vereenvoudiging samenwerkingsschool’
5.3 Beoordeling van het wetsvoorstel
5.4 Conclusie
6 Conclusie en reflectie
Rede voorzitter Christen Juristen Vereniging
